Meestal zijn het schapen en koeien die aan het begin van de zomer naar de hogere bergweiden worden geleid, maar in de Franse Pyreneeën gebeurt dat ook met een bijzonder paardenras: de mérens-paarden. En deze keer mogen wij mee. Een pittige tocht voor mens en dier, maar onvergetelijk mooi. Bij aankomst op de boerderij in het dorp Lasserre, op een hoogte van 600 meter aan de voet van de Pyreneeën, ontmoet ik Uxmail, mijn viervoetige maatje voor de komende dagen. Ook de andere ruiters staan klaar en tijdens een oefenrondje wordt ieders vaardigheid getest. Jean Louis Savignol, die sinds tien jaar de jaarlijkse ‘transhumance’ van de mérens-paarden organiseert, toont meteen zijn leiderschap. Niet alleen over de paarden, maar ook over de ruiters. Geen overbodige eigenschap om een meer dan veertig-koppige kudde mérens-paarden in toom te houden. Jean Louis laat zien hoe de paarden worden bereden: zonder bit en zonder dwang. Sinds Jean Louis zich toelegde op het fokken van de mérens zweert hij bij de principes van de ethologie, waarbij de vertrouwensrelatie tussen paard en ruiter het belangrijkst is. Met een klein gebaar of slechts een simpele tongklik, zonder het dier aan te raken, reageert zijn paard feilloos op zijn lichaamstaal. 
Hoefgetrappel
De dag van vertrek is aangebroken. De paarden zijn gezadeld, het materiaal gecheckt. Een lichte vlaag van zenuwen bekruipt me wanneer ik me tussen de kudde begeef. Met hun zwarte, glanzende vacht, lange manen en stevige postuur lijken het wel kleine Friesjes. Plotseling klinkt er hoefgetrappel, geschreeuw en gehinnik. De paarden troepen samen en stormen het bos in. Voor ik het goed en wel besef zijn we vertrokken en worden we aangemaand onze positie in te nemen die de avond ervoor is besproken. Ik maak deel uit van de drijvers en moet verhinderen dat er een paard achterblijft. Nu komt het erop aan. Eenmaal op de veldweg is het tumult van de start weggeëbd. Op kop loopt Vega, de leading lady, in de voetsporen van haar meester. Om haar hals draagt ze een grote bel die haar positie in de kudde aangeeft. Haar golvende manen glanzen in de zon en ze heeft er duidelijk zin in. Nauwlettend houdt ze de andere paarden in het oog. Nadert er eentje die haar niet zint, dan legt ze haar oren plat in de nek en deelt ze een knauw uit. De dag verloopt rustig, over bospaden en langs zonovergoten weilanden. Hester, een Nederlandse die al haar halve leven in Frankrijk woont, assisteert Jean Louis al sinds zijn eerste transhumance in 2010. Ze sluit de kudde en drijft de paarden kordaat vooruit. Hoewel ik in geen jaren in het zadel heb gezeten, gaat het prima en zit ik uiterst comfortabel. Ik aai Uxmail over de manen terwijl in de verte de toren van het pittoreske Saint-Lizier prijkt, de eindbestemming van de dag. Hoefgekletter en geklingel van bellen echoën tussen de oude stadsmuren. De dieren reppen zich naar de fontein op het dorpsplein tegenover de Romaanse abdij. Minutenlang laven ze zich aan het klaterende bronwater. Na een geïmproviseerde paardendouche en een portie krachtvoer op een weide bij het bisschoppelijk paleis is het onze beurt voor een welkome verfrissing.
Ontsnapt!
De volgende ochtend wacht ons een aantal verrassingen. We hebben twintig kilometer voor de boeg door het Parc naturel régional des Pyrénées Ariégeoises. Niet alleen moeten we het drukke Saint-Girons door, maar Jean Louis heeft ook besloten dat ik met hem op kop ga. Ondanks de assistentie van de wegpolitie en van het konvooi dat de tocht begeleidt, blijkt het lastig om de kudde door de smalle straten te loodsen. Automobilisten wachten geduldig en amuseren zich met het schouwspel. Op een breed kruispunt heeft Vega echter een opening gezien en schiet een zijweg in, gevolgd door haar halve achterban. Jean Louis probeert de paarden tot de orde te roepen, maar Vega is hem telkens te snel af. Een halfuur lang spelen we kat en muis, tot Vega plotseling besluit om zich met haar volgelingen opnieuw braaf achter Jean Louis te scharen, alsof er niets aan de hand is. 
Schermutselingen
De route leidt over een voormalige spoorweg-bedding langs een brede bergrivier. Er zit één lastpak in de kudde: Pyrène. Waar ze de kans ziet, verlaat ze het pad om te grazen en ze heeft het ook gemunt op een oudere merrie. Hester roept Pyrène tot orde, maar enkele meters verderop is het weer mis. Na enkele maanden in de bergen zal ze haar plek wel kennen, lacht Hester. Na een geïmproviseerde lunch en een siësta in het bermgras krijgen ook de paardjes de gelegenheid om verkoeling te zoeken in de rivier. We leiden ze het ondiepe water in en hun vacht schittert in het zonlicht. Ondanks het verkwikkende intermezzo wegen de laatste kilometers zwaar en is het nog even doorbijten tot Serre, een gehucht aan de voet van het hooggebergte waar we de nacht zullen doorbrengen, met uitzicht op de besneeuwde bergtoppen van het hooggebergte. 
Langs de afgrond
De dag van de ultieme uitdaging breekt aan. Niet alleen is het de langste etappe, maar ook de zwaarste. Met zowat duizend meter hoogteverschil staat een acht uur lange rit voor de boeg tot aan het meer van Lers. Meteen na de start meandert het pad de hoogte in. Het landschap wordt almaar ruiger en het pad smaller. Naast me gaapt een diepe afgrond. De paarden blijven echter rustig en vormen een lange karavaan. Zelfs Pyrène heeft het begrepen en houdt zich gedeisd. Op het plateau boven l’étang de Lers mogen de paarden even rennen. Aan de oevers van het bergmeer, een populaire picknickspot voor wandelaars, worden we enthousiast onthaald. Zelfs de televisie is aanwezig. Sinds Jean Louis de transhumance nieuw leven inblies, behoort het tot een jaarlijks evenement dat ook andere veeboeren inspireerde om hun schapen en runderen weer naar de zomerweiden te leiden. Niet alleen heilzaam voor de dieren; het is ook bewezen dat begrazing de biodiversiteit en de erosie van het berglandschap ten goede komt. Terwijl kudde en ruiters even op adem komen, staat Jean Louis de pers te woord. 
In galop
Maar de eindstreep lonkt. Slechts een paar kilometer zijn de paarden verwijderd van hun zomers eldorado. De dieren klauteren de steile bergflank op. Ik vertrouw op hun instinct. Met losse teugels laat ik mijn paard zelf zijn weg zoeken tussen de rotsblokken. En dan is het zover. Gehinnik weergalmt tussen de bergen. Wanneer het hek wordt geopend stormt de kudde mérens-paarden galopperend de alm op. Eenmaal afgezadeld rent ook Uxmail uitgelaten zijn maatjes tegemoet. Tijd om afscheid te nemen heb ik niet eens. In een mum van tijd is de groep aan de andere kant van het plateau en vormen ze slechts stipjes tegen de massieve bergwand.
Het is gelukt: alle paarden en ruiters zijn veilig boven op de alm aangekomen
De mérens-paarden
De Couserans, een streek aan de voet van de Franse Pyreneeën, is de wieg van het paardenras mérens, ofwel Poney Ariègoises. Door de eeuwen heen werden de mérens-paarden ingezet als last- en trekpaard. In de jaren zestig waren er amper veertig van deze robuuste, zwarte paardjes over, die sterk lijken op de laat-paleolithische tekeningen in de grotten van Niaux. Maar dankzij de hippie-cultuur die in het begin van de jaren zeventig hoogtij vierde in de dorpjes in die streek, werd de moedige en zachtaardige mérens weer populair. Sindsdien is het aantal mérens-paarden gestaag gestegen. Na Frankrijk is Nederland het land met de meeste mérens-paarden, niet te verwarren met het wat grotere Friese paard. 
Diepe band tussen mens en mérens-paarden
Onze gids is bij de transhumance is Jean Louis, eigenaar van Haras Picard du Sant, een van de fokkerijen van het mérens-ras. Jean Louis verdiepte zich in het werk van Pat Parelli, de grondlegger van het natural horsemanship. Hij voedt zijn mérens-paarden biologisch geteeld graan, en als ze ziek zijn past hij alternatieve geneeskunde toe. Ook leerde hij van zijn moeder, die instinctief de principes van ethologie toepaste, een trainingsmethode die uitgaat van de psychologie van het dier. Zij trok aan het begin van de zomer altijd op eigen houtje met haar kudde de bergen in, waar ze hen in hun natuurlijke biotoop liet grazen. Een gebruik dat volledig uit de tijd was geraakt tot Jean Louis het weer oppakte.
Mee met de paardentrek van de mérens-paarden?
Dat kan. Jaarlijks vindt de trek met de mérens-paarden plaats in het eerste weekend van juni. Gedurende zes dagen nemen (maximaal zes) ruiters actief deel aan het overbrengen van de kudde mérens-paarden naar hoger gelegen berggebied, een tocht van ongeveer 60 kilometer en 1000 meter hoogteverschil. Om deel te nemen is rijervaring noodzakelijk. Je kunt overnachten op de boerderij van Jean Louis. Er zijn 3 B&B kamers en 2 gîtes. Meer informatie op merens-ariege.com.
De regio Parc naturel régional des Pyrénées Ariégeoises omvat het oostelijk deel van de Franse Pyreneeën. Naast pittoreske dorpjes als Saint Lizier, Mirepoix en Seix zijn wandelen en bergsport een populaire bezigheid. Informatie op ariege.com, ariegepyrenees.com, tourisme-occitanie.com.
CREDITS: TEKST EN FOTOGRAFIE KAT DE BAERDEMAEKER
Meer mens & dier
Mike en Ria geven communicatietraining met hun schapen en bordercollies
