Als de wieken draaien en de molenstenen zingen is Christa Bruggenkamp helemaal in haar element. In haar oude Friese korenmolen maalt ze haar graan en bakt er de heerlijkste broden en ander lekkers. Ambachtelijk, met lokale ingrediënten én een flinke portie liefde. Nederland telt nog maar weinig molenaars en al helemaal amper vrouwelijke, maar Christa Bruggenkamp is er een van. Met haar man woont ze naast molen De Onderneming en is ze behalve ‘Mevrouw de Molenaar’ ook bakker. Dat een bezoekje aan een 170 jaar oude korenmolen haar leven compleet zou veranderen had Christa Bruggenkamp nooit kunnen bedenken. Het is 2015 als ze langsgaat bij de molen in Witmarsum, een dorpje aan de Friese Elfstedenroute. “Ik kwam er om een zakje tarwemeel te kopen en was meteen gegrepen door het ambachtelijke proces dat me werd uitgelegd. Het werken met je handen en het samenspel tussen de molen en de natuur – hoe staat de wind, blijft het mooi weer – sprak me ontzettend aan.”
Het molenaarsvak leren
Ze besluit dat ze molenaar wil worden en schrijft zelfs als afronding van haar opleiding aan de Hogeschool voor de Kunsten een ondernemingsplan. “Na mijn eerste bezoek droomde ik zelfs over de molen, heel bijzonder. En al klinkt het misschien raar, voor mij was dit het teken dat ik de juiste keuze maakte.” Christa, die in een dorpje vlak bij Witmarsum opgroeide, besluit als vrijwilliger op de molen te gaan werken. Al gauw wordt ze aangestoken door het enthousiasme van molenaar Lourens Sierkstra, 82 jaar en op zoek naar een opvolger voor zijn levenswerk. Samen met zijn collega Dick Sandberg leren ze Christa het molenaarsvak. Ze licht toe: “Er is geen molenaarsschool, alleen op deze manier leer je de kneepjes van het vak.” In 2019 is ze officieel molenaar en neemt ze het stokje over. Lachend: “Ik leer nog steeds hoor. Molenaar Sierkstra had veertig jaar ervaring, zover ben ik nog lang niet.” Of ze dingen anders aanpakt dan haar voorganger? “Niet zo veel, behalve dan dat ik ook een bakkerij ben begonnen. Ik wil van de korenmolen, die De Onderneming heet, ook écht een onderneming maken. Voor het in stand houden van dit soort monumenten zijn mensen en middelen nodig. Een bedrijf ervan maken helpt mee aan de bewustwording hiervan. De molen maakt deel uit van het dorpsleven en wordt zo meer dan alleen een monument. En ik vind het ook logisch: een bakkerij hóórt bij een molen. Je bent zo van A tot Z bij het brood betrokken.” Dat, niet onbelangrijk, ook zo veel mogelijk een lokaal product is: het tarwe en de spelt die ze gebruikt, komt uit de regio. “Het is goed voor de boeren, het brood en het milieu.”
Alle zintuigen gebruiken
Maar voordat het bakken kan beginnen, moet het graan eerst vermalen worden. Christa klimt de steile trap op, naar de eerste verdieping van de molen. Hier lijkt het of de tijd heeft stilgestaan. Zware houten balken dragen de constructie en bovenin zie je een imposant houten tandwiel dat wordt aangedreven door de molenwieken – die vrolijk draaien in het vlakke Friese landschap. “Het tandwiel zorgt ervoor dat de molenstenen het graan verwerken tot meel”, legt Christa uit. Ze klimt nog een verdieping hoger, waar de molenstenen liggen. Uit een juten zak vol graan pakt ze een handje en knikt bewonderend: “Kijk eens hoe mooi.” Het graan gaat in een houten trechter en komt zo tussen de stenen terecht die het malen. “Als de loper, dat is de bovenste molensteen, over de stilstaande onderste steen, de ligger, schuift, klinkt dat als muziek. Wanneer ik dan ook nog de molenwieken hoor draaien, kom ik helemaal tot rust.” Het verse meel wordt vervolgens via de meelpijp, een houten geleider, in zakken opgevangen. “Eigenlijk is het principe heel eenvoudig.” Bij het malen van de korrels komt het vakmanschap om de hoek kijken. “De wind is nooit hetzelfde, het is elke dag weer maatwerk”, vertelt Christa. “Je moet al je zintuigen gebruiken. Luisteren naar het geluid van de stenen en de wind, het resultaat bekijken en zo nodig de stenen bijstellen.” Elke graansoort heeft zijn eigen ‘instelling’. “Tarwe is harder dan spelt, dus bij het malen van tarwe liggen de stenen dichter op elkaar. De vitamines en mineralen blijven zo behouden. In de fabriek, waar ze het meel voor regulier brood malen, worden korrels bijna helemaal uit elkaar gehaald en verwijderen ze delen, zoals de kiem. Maar meel met kiem is gezonder en heeft meer voedingsstoffen. Nadeel is dat het meel minder lang houdbaar is; je moet dus beter plannen. Dan is het handig dat je als molenaar zelf je brood kunt bakken.” 
Zakken pas gemalen meel staan klaar voor gebruik in de bakkerij, die naast de molen ligt.
De wind: soms vriend, soms vijand
Weer terug op de eerste verdieping wijst ze naar twee deuren: een ‘súd westen wijn doar’ en een ‘noard easten wijn doar’. “Een korenmolen heeft altijd twee deuren, omdat je naar buiten moet kunnen om de molen te bedienen. Welke deur je gebruikt is afhankelijk van de wind – zuidwesten- of noordoostenwind – en hoe de wieken op dat moment staan.” Eenmaal buiten is het uitzicht over het Friese landschap adembenemend en oneindig, met landerijen zo ver je kunt zien. Een idyllisch geheel dat wordt versterkt door de Wytmarsumer Feart waaraan de molen ligt, bekend van de Elfstedentocht. “Als de wind gelijkmatig vanaf het open veld komt, dan is dat het fijnst om te malen”, zegt Christa. “Zoals op een mooie voorjaarsdag of niet te wilde herfstdag.” Maar aangezien het malen het hele jaar doorgaat, moet ze altijd op haar hoede zijn. Ze vertelt over de keer dat ze nog leerling was en het weer van het ene op het andere moment omsloeg. “Het was een zomerse dag en ineens pakten donkere wolken zich samen en ging het zwaar onweren. Niemand zag het aankomen en we moesten snel handelen; de zeilen van de wieken halen en de molen vastzetten, anders zou die op hol kunnen slaan. Ik leerde op dat moment dat je continu alert moet zijn, een rustige werkdag kan door de kracht van de natuur ineens veranderen in een gevaarlijke situatie. Maar áls je dat samenspel in de vingers hebt, dan ontstaat er een prachtig ambachtelijk product dat je samen met de elementen en die eeuwenoude molen toch maar mooi hebt gemaakt.”
Koren- en pelmolen De Onderneming stamt uit 1850. De molenaarswoning werd afgebroken en in de jaren 80 herbouwd door molenaar Sierkstra, van wie Christa het stokje heeft overgenomen.
Van graan naar brood
Het zelfgemalen graan verwerken tot brood of taart is het leukste wat er is, vindt Christa, dus leerde ze ook het bakkersvak. In 2018 opende ze haar eigen bakkerij. “Ik begon vanuit de keuken van mijn huis, de woning naast de molen, maar die was al snel te klein. Toen maakte ik van een deel van het huis een minibakkerij waar klanten hun bestelling konden afhalen, maar ook die ruimte voldeed al snel niet meer.” Dus verbouwde Christa’s man Chris, die timmerman is, de garage achter de molen om tot moderne maar authentieke bakkerij en winkel. Hier maakt Christa, samen met haar collega – bakker en molenaar Jippe Braaksma – elke vrijdag en zaterdag ambachtelijk brood en ander lekkers op bestelling. “Ik hou niet van verspilling, vandaar dat ik er bewust voor gekozen heb om op bestelling te werken.” Klanten vanuit de wijde omgeving weten de kleine bakkerij inmiddels te vinden. “Je kunt het brood online bestellen en dan voor of in het weekend ophalen.” Al het brood is handgemaakt en dus van steengemalen meel uit de molen. “Elke maling is anders en vraagt om tijd en toewijding. We laten het deeg lang rijzen en gebruiken een eigen zuurdesemcultuur om zo tot de beste smaak te komen”, vertelt Christa’s collega Jippe in de bakkerij. Bij het afscheid geeft Christa een suikerbrood mee. “Kijk uit, het is warm, het komt net uit de oven”, waarschuwt ze. “Ik zal je ook het recept van onze appel-kruidkoek geven, die is heel lekker en niet moeilijk te maken. Eigenlijk een beetje een mix tussen een ouderwetse koek en een cake, heerlijk gekruid met koekkruiden.” En ze heeft gelijk, het recept is appeltje-eitje en hij is verrassend lekker bij de koffie, al dan niet besmeerd met een flinke dot roomboter. Probeer zelf maar, het recept lees je hier.
De appel-kruidkoek
Vers brood bestellen bij Christa?
Elke vrijdag en zaterdag wordt de oven opgestookt en bakt Christa op bestelling brood en zoetigheden. Er is een vast assortiment dat bestaat uit meergranenbrood, desembrood en wisselende specials. Populair zijn de suikerbroden en kaneelbroodjes, daarnaast bakt ze elk weekend een andere taart. Er is ook ruimte voor maatwerk. Wil je bestellen? Kijk op mevrouwdemolenaar.nl voor meer informatie. Christa organiseert ook workshops, waarbij je alles leert over brood; van graankorrel tot eindproduct. 
CREDITS: TEKST, FOTOGRAFIE & STYLING ANNA RUBINGH
Meer molens
- Bijzonder overnachten: lekker Hollands in een molen
- Binnenkijken in de Watermolen
- Logeren in B&B de Smokkelmolen
