Veel had de Canadese cranberry niet nodig om Terschelling te veroveren. Een aangespoeld vat vol bessen, afkomstig uit een scheepswrak, de perfecte grond et voilà, de vrucht voelt zich prima thuis op het eiland. Cranberries worden sindsdien al anderhalve eeuw door bewoners geoogst om er de lekkerste sappen, compotes en jam van te maken. “Kijk daar zijn ze”, zegt Hans van Keulen. Met een flink tempo rijden we in een kleine 4×4 over zanderige paden door de duinen van Terschelling. De oogsttijd van de cranberriess is begonnen en we zijn op zoek naar de plukkers die hier in de duinen, op de velden van Staats-bosbeheer, de zure en harde rode besjes verzamelen. “Je weet nooit precies waar ze aan het plukken zijn”, vervolgt Hans. Zijn bedrijf Cranberry Terschelling in Harlingen verwerkt de wilde Terschellinger cranberries tot sappen, compotes en jam. “Daarnaast maken we er ook thee en gin van, en dan leveren we nog een deel vers aan biologische winkels.” 
Vers geoogste bessen kun je verwerken tot bijvoorbeeld homemade cranberrycompote.
Opa was al plukker
We stappen uit bij een paar mannen die net een pauze nemen. Plukker André: “De opbrengst van een veld verschilt per jaar. Voor een goede oogst is de stand van het grondwater in de winter van belang; cranberryplanten houden van vochtige grond. Waar ze niet dol op zijn? Nachtvorst tijdens de bloei kan roet in het eten gooien. Elk jaar is het dus altijd even zoeken waar de planten staan met de meeste bessen.” De cranberries groeien tussen grassen in de vochtigere, lagergelegen delen van de duinen. “Je moet goed kijken waar ze staan, want ze komen nauwelijks boven de hoge grassen uit, maar de plukkers vinden de velden altijd feilloos”, vult Hans aan. Na een korte koffiepauze gaan de plukkers weer verder. Hans: “Ze krijgen per kilo betaald. Zo gaat dat al generatieslang, veel van hun vaders en opa’s waren ook al cranberry-plukker.” André beaamt dat: “Dat klopt, mijn familie heeft dit werk ook altijd gedaan.” Met soepele bewegingen, en al zwaaiend met zijn metalen plukbak, oogst hij ondertussen de bessen. De cranberryplanten zijn niet groot en de bessen zijn verstopt onder de blaadjes. Aan de metalen plukbak zit een kam die de bessen van de planten scheidt zonder de plant te beschadigen. Net als de andere plukkers komt André van Terschelling. Vanaf de eerste week van september, als de bessen rijp zijn, trekt hij samen met de anderen over het hele eiland met als enig gereedschap een metalen plukbak en oogstmanden. “Vroeger werden cranberries nog volledig met de hand geplukt”, zegt André’s collega Albert. “Een ervaren plukker kon zo zestig tot zeventig kilo per dag oogsten. Nu, met een plukbak, is dat wel tien keer zoveel.” Manden vol vers geoogste cranberries gaan elke dag naar de wal, gewoon met de veerboot.
Plukker André oogst cranberries met behulp van een metalen plukbak die de bessen handig van de planten rist.
Vers geoogst het lekkerst
“Eigenlijk is het raar dat mensen cranberries met Kerstmis associëren”, zegt plukker Bart, “want nu, vers geoogst aan het eind van de zomer, zijn ze het allerlekkerst. Proef maar eens.” Ze zijn wrang en zuur van smaak. “Het is even wennen,” lacht Bart, “maar als je de smaak eenmaal kent, vind je ze echt lekker. Ik eet ze vaak als ik dorst heb tijdens het oogsten.” Omdat het harde bessen zijn met een stevige schil blijven cranberries lang goed. Hans: “Je kunt ze dan ook gerust tot kerst bewaren. Omdat ze zo lang houdbaar zijn, werden vroeger op lange zeereizen vaten tot de nok gevuld met cranberries meegenomen. Ze zitten vol vitamine C, de beste remedie tegen scheurbuik.” Lachend: “Op zee gingen maar twee dingen mee: cranberries voor het lichaam en brandewijn voor de geest. Alleen zo overleefde je een maandenlange reis.” 
Met handige kleine karretjes worden volle kratten cranberries van de plukplek naar de terreinwagens geduwd, waar de oogst verzameld wordt.
Aangespoeld vat
Het verhaal van de Terschellinger cranberry is bijzonder. Vroeger gingen de scheepvaartroutes vanaf de oceaan door het Engels Kanaal via de Waddeneilanden richting Scandinavië. Het was gevaarlijk voor de ondiepe kust van Terschelling waardoor veel schepen vergingen en er daarna van alles op het strand aanspoelde. Zelfs complete huizen zijn volgens Hans gebouwd van hout, afkomstig van vergane schepen. Op een dag belandde ook een vat met harde, zure bessen op het strand. Jutters, altijd op zoek naar bruikbare scheepswaren, zagen de meerwaarde van de bessen niet, en zo kwamen ze in de duinen terecht. Het klimaat en de grond bleken ideaal voor de harde vrucht en zo verwilderde de Canadese cranberry op het Nederlandse Waddeneiland. “Tenminste, zo gaat het verhaal”, vertelt Hans, “maar het is wel een logische legende.” We stappen weer in de 4×4 en zwaaien nog een keer naar de plukkers die alweer gefocust doorwerken. Hans: “De oudste plukker is al in de tachtig. Elk jaar meldt hij zich weer, en zodra hij zijn vergunning heeft, gaat hij in zijn eentje de duinen in. Het is zijn lust en zijn leven, die plukweken in het najaar.”
Op de aanhanger gaat de oogst in grote kratten. Met behulp van gaas worden de grootste takjes en bladeren gescheiden van de bessen. Later wordt de oogst handmatig nog verder gesorteerd en opgeschoond.
Een bijzondere vondst in 1868
Ondanks dat cranberries al een tijdlang op Terschelling groeiden, werden ze pas in de negentiende eeuw ontdekt. Toen de Friese botanicus Franciscus Holkema in 1868 onderzoek deed naar bijzondere planten op de Wadden-eilanden trof hij ongewone vegetatie aan die oorspronkelijk alleen in Noord-Amerika voorkwam. Het eiland bleek een ideale plek voor de cranberryplant: de grond was er vochtig, kalkarm en zuur. Het veld waar de bessen gevonden werden, kreeg al snel de naam ‘Studentenplak’ (Fries voor studentenplek) omdat Holkema het onderzoek uitvoerde samen met 25 studenten. Na deze vindplaats werden meer valleien ontdekt. Uiteindelijk kwamen de duingebieden in handen van Staatsbosbeheer en ontstond er een pachtsysteem voor eilandbewoners om cranberries te oogsten.
Zelf proeven & plukken
Proeven Via terschellingercranberries.nl kun je producten van cranberries van Terschelling kopen. Op het eiland zelf zijn ze verkrijgbaar bij de Cranberrywinkel (Mersakkersweg 5, Formerum) of ga ze proeven bij de Bessenschuur (Badweg West 1, West-Terschelling). Plukken Na het officiële plukseizoen, dat eindigt in oktober, komt een deel van de cranberryvelden op Terschelling vrij voor particuliere pluk. Elk jaar wordt ernaar gestreefd om dit veld vrij te geven op de vrijdag voor de herfstvakantie. Wil je precies weten wanneer je zelf kunt gaan plukken, houd dan de social media in de gaten (op Instagram @cranberrywinkel en @terschellingercranberries en op Facebook via Terschellinger Cranberries) of de site van VVV Terschelling. 
CREDITS: TEKST EN FOTOGRAFIE ANNA RUBINGH
Lekkers van cranberries
Zelf smullen van cranberries? Hier vind je lekkere recepten – zoals een gedraaide cranberryframbozenkrans (vegan), een roodlofsalade met druiven, cranberry’s en granaatappels en zelfgemaakte cranberrycompote.
