Een grote boomgaard vol oude fruitrassen, verweerde tuinmuren met kunstig gesnoeid leifruit, bloemborders en een moestuin met kas: in de historische tuin bij het Friese Dekema State is het volop bloesemtijd. “Toen we hier in 2000 kwamen, was de tuin net opnieuw aangelegd”, vertelt Wim Hoogendam die met zijn vrouw Jacomine en hun wetterhoun Doike in het voormalige koetshuis van Dekema State woont. Samen beheren ze de eeuwenoude tuin van de buitenplaats. Die omvat een grote boomgaard, een kas, leifruitbomen groeiend tegen oude muren, bloemborders en een moestuin. Nadat Wim, die hovenier van beroep is, zich had verdiept in de geschiedenis van negentiende-eeuwse tuinen én van Dekema State, veranderde hij vrijwel alles. Hij creëerde een groene oase die helemaal past bij de statige allure van het huis. Wim: “Na twintig jaar voelt het nu helemaal als onze tuin, met één verschil: we delen hem met bezoekers. Dat geeft extra voldoening.”
De grote moestuin bij de oude kas
Bij deze perenleibomen vormen de takken van twee bomen een cirkel, bovenin komen ze samen
Verwoest en weer opgebouwd
Al wandelend in de boomgaard vol bloesem vertelt Wim over deze bijzondere plek. “De geschiedenis van Dekema State gaat terug tot de vroege middeleeuwen. Toen stond hier – op de terp van Jelsum – al een eenvoudige, houten boerderij. Niemand weet precies wanneer, maar ergens tussen 1200 en 1300 werd bij de boerderij een stins (Fries voor steenhuis, red.) gebouwd. Dat is een vierkante toren waar mensen zich konden terugtrekken als er gevechten waren. En die waren er vaak!” Door de eeuwen heen wordt de buitenplaats verwoest en weer opgebouwd en verandert daarbij regelmatig van uiterlijk. “In 1549 gaat Pieter van Dekema er wonen. Hieraan dankt het landgoed zijn naam die door de jaren heen behouden blijft, hoewel er sindsdien verschillende families hebben gewoond. In het begin van de negentiende eeuw wordt Dekema State flink onder handen genomen en verbouwd tot het voorname adellijke huis dat er nu staat. Tot 1997 is het altijd bewoond geweest, daarna kwam het landgoed in handen van een stichting die het huis en de omliggende tuinen ingrijpend liet restaureren.” De stichting was in die periode op zoek naar beheerders. Wanneer Jacomine de oproep ziet in een vakblad voor hoveniers is ze meteen getriggerd. Tot die tijd waren zij en Wim eigenaars van een hoveniersbedrijf in Zuid-Holland. Maar eigenlijk wilden ze weg uit de Randstad en waren ze toe aan een minder druk bestaan. “Ik zag dit als een kans die ik direct aangegrepen heb”, vertelt ze. Ze worden uitverkoren en vertrekken met hun drie kinderen naar het noorden.
Appelras uit 1700
“Vroeger was er alleen een formele siertuin aan de zichtzijde van de state, de rest had een gebruiksfunctie”, vervolgt Wim. “De moestuin en een paar verschillende boomgaarden zorgden voor de dagelijkse portie fruit, appels en peren. Ook vandaag de dag doet de tuin voor een groot deel dienst als moestuin en boomgaard.” Vooral die laatste is een plaatje om te zien. Helemaal nu, in het voorjaar als de fruitbomen in bloei staan. De witte bloesem van pruimen en peren verschijnt als eerste, gevolgd door zachtroze appelbloesem die in trosjes aan de bomen hangt tussen knisperig groene bladeren. Groepjes narcissen duiken tussen de bomen op en maken de idylle compleet. De boomgaard is een walhalla voor liefhebbers van oude fruitrassen. Hier groeit bijvoorbeeld de ‘blenheim orange’, een Engelse handappel die teruggaat naar 1700, de ‘reinette de champagne’, een oude Franse moesappel, de ‘gouden pippeling’ en ‘princesse noble’. Of wat te denken van de ‘witte kozijn’, een stoofperenras van meer dan tweehonderd jaar oud. Gelukkig hangt aan elke boom een bordje met het ras, handig als je je wilt oriënteren. Wims grootste trots? Dat zijn de muren rondom de tuin waar leifruitbomen tegenaan groeien, gesnoeid in verschillende vormen. “Kijk, dit is een Belgisch hek”, legt Wim uit terwijl hij naar een leiboom met een diagonaal ruitvormig motief wijst. En bij een ander gedeelte van de bakstenen muur: “Hier vormen de takken van twee bomen een cirkel. Bovenin komen de twijgen samen en vormen ze samen één boom.” Maar zijn echte paradepaardje is de kunstig gekruiste en gewaaierde reine-claude pruimenleiboom. “Hier zit vele jaren werk in, maar nu is hij een waar pronkstuk in de tuin.”
Een perenleiboom met een diagonaal ruitvormig motief, ook wel een Belgisch hek genoemd
Groepjes narcissen duiken op tussen de bloesems en maken de idylle compleet, op de voorgrond de princesse noble – een handappelras uit de achttiende eeuw
Veel geduld nodig
“De kunst is om de muren helemaal vol te krijgen”, zegt Wim. “Leifruit heeft van oorsprong een functie – want er komt oogst aan – maar het ging ook om de sierwaarde. Met al die verschillende vormen en uiteenlopende fruitsoorten kon je de show stelen met je tuin die zowel mooi als functioneel was.” Om er uiteindelijk mee te kunnen pronken was geduld een schone zaak – ook toen al. Wim: “Het kweken, snoeien en binden van leibomen in oude negentiende-eeuwse vormen neemt veel tijd in beslag. Soms werk je wel vijf of zes jaar aan een vorm voordat ’ie is zoals je hem hebben wil. Maar over het algemeen gaat een leifruitboom wel tachtig jaar mee, dus je kunt er daarna ook heel lang van genieten.” Een voordeel van fruitbomen-tegen-een-muur is dat de boom beschut kan staan, waardoor het mogelijk wordt om exotisch fruit te kweken. “De muur heeft bovendien een spouw waardoor de warmte beter vastgehouden wordt, dat helpt ook mee.” De ‘amsden june’-perzik, een oud ras uit Amerika, doet het nu dus ook prima op het Friese platteland. “De boom is geleid tegen een muur die op het zuiden staat; zo is hij ook beschermd tegen de koude noordenwind. Halverwege maart bloeit hij altijd als een van de eerste. Wanneer de felroze bloemetjes uitkomen, weet ik dat het weer lente is. Maar als het dan nog gaat vriezen, dek ik de boom af met rieten matten.”
De kunst is om de muren helemaal vol te krijgen met leifruit
Oogsten van de berceau
Naast de boomgaard en de muur met leifruit heeft de tuin een prachtige berceau – een wandelpad met aan beide zijden vormbomen of -struiken die aan de bovenkant met elkaar verbonden zijn. De berceau is tijdens de restauratie van het landgoed rond de eeuwwisseling geplaatst. Langs de bogen groeien druiven en leipeertjes. “Behalve dat het mooi is, fruit langs een berceau, geeft het ook nog opbrengst. We oogsten hier vele kilo’s handperen en honderden trossen druiven. Lekker, onbespoten en puur natuur”, besluit Wim trots.
Langs de berceau groeien een druif en leiperen
Kijkje nemen?
Dekema State is geopend voor bezoekers. Adres: Dekemawei 5 in Jelsum. Check voor je op pad gaat eerst de actuele openingstijden op dekemastate.nl CREDITS: TEKST EN FOTOGRAFIE ANNA RUBINGH Meer lezen
- Benieuwd naar Wim’s tips en tricks met oude fruitrassen? Lees hier hoe je zelf zulke mooie leifruitbomen krijgt
- Zo’n bloesemtak staat ook op de vaas prachtig – en meer decoratie-ideeën
