Malinese textielambachtslieden een zelfstandig bestaan geven. Dat was het idee achter AAAA: een lijn kussens en wanddoeken gemaakt van handgeweven katoen, beschilderd met… modder. Zeven vragen aan Sam IJsbrandy van ambachtelijk lifestylelabel Atelier Sukha, die bij deze mooie textielkunst uit Mali betrokken is. 
De kussens en wanddoeken – of textile totems – zijn gemaakt van bogolan-stof. Vertel! “Bogolan, of Bògòlanfini, is een traditionele textielkunst uit Mali. In het Bambara, de taal die in Mali gesproken wordt, betekent bògò ‘aarde’ of ‘modder’ en lan ‘met’ of ‘door middel van’ en fini ‘stof’. Het is een ‘doek gemaakt van modder’. Oorspronkelijk droegen jagers kleding van bogolans. Om de stof te maken worden onder meer inheemse planten met geneeskrachtige eigenschappen gebruikt. Traditioneel wordt aangenomen dat een bogolan gevaarlijke krachten kan opnemen die vrijkomen in levensbedreigende omstandigheden. Hij beschermt tegen mensen of geesten die je kwaad willen doen. Vandaar dat een bogolan ook wel medicijndoek wordt genoemd.” Hoe wordt een bogolan gemaakt? “Er zijn lokaal geteelde planten nodig om de stof te verven en modder om de patronen te schil-deren. De katoenen stroken worden ondergedompeld in een vloeistof die bladeren van de inheemse bogolan-boom bevat. Hierdoor krijgen ze een donkergele kleur. Om de stof te verven is modder nodig. Die komt uit de Niger en bevat veel ijzer dat zorgt voor de diepzwarte tint. Zodra de klei uit de rivier komt, gaat ze in aardewerken potten om minstens een jaar te fermenteren. Met stokjes, riet of een borsteltje brengen de artisans dan patronen aan. Als de modder in con-tact komt met de vloeistof van de bogolanbladeren ontstaat er een natuurlijke chemische reactie waardoor het pigment van de klei op het katoen blijft zitten. Zodra de modder is opgedroogd gaat de stof weer het water in en droogt-ie in de zon. Dit hele proces wordt soms wel vier of vijf keer herhaald, afhankelijk van de kleur die de maker voor ogen heeft – van lichtbruin tot zwart. Als laatste stap wassen ze de stof in een vloeistof met gierstzemelen en pinda’s. Het geel van de niet-geverfde delen verdwijnt en de oorspronkelijke naturelkleur van het katoen is weer te zien.” De patronen hebben betekenis, toch? “Van oudsher is het maken van deze doeken het werk van families die al generatieslang de technieken en de geheimen van de bogolankunst aan elkaar doorgeven. Elke familie gebruikt zijn ei-gen patronen die een diepere betekenis hebben (voor jagers, bijvoorbeeld, werd vaak een krokodil ter hoogte van de ruggengraat geschilderd, een symbool dat staat voor een krachtig dier dat je beschermt, red.). In samenwerking met de ambachtslieden hebben we voor acht patronen gekozen. Daarbij zijn we uitgegaan van hun traditionele vormen, de makers geven er hun eigen draai aan. De symboliek staat nog steeds overeind: deze motieven worden gebruikt voor heling, geluk en veiligheid.” Is het veel werk, zo’n bogolan maken? Het hele maakproces bestaat uit katoen plukken, spinnen, weven, verven en schilderen. Alles gebeurt handmatig en elk dorp heeft z’n eigen specialisme; het is dus niet zo dat een bogolan van A tot Z door één iemand gemaakt wordt. Ik schat dat het creëren van één doek al gauw tien dagen in beslag kan nemen. Dit hele proces gebeurt overigens in harmonie met de aarde en met elkaar. Alle ingrediënten die nodig zijn, zijn lokaal aanwezig. De katoen is biologisch, dus zonder pesticiden verbouwd, en ook het verven, dat ondertussen veelal gebeurt met chemische verf-stoffen, is geheel natuurlijk. En uiteraard krijgen de ambachtslieden een eerlijk loon.” De textile totems zijn opvallend smal, heeft dat een reden? “In het ontwerpproces hebben we expliciet gekeken naar alle materialen die er al waren. De wevers beschikten over handlooms, dat zijn traditionele weefgetouwen waarmee je smalle stroken stof weeft. Die borduurden ze dan aan elkaar als er grotere lappen nodig waren. We zijn terug-gegaan naar de basis en wilden de schoonheid van een strook op zich laten zien. Zo zijn de textile totems ontstaan.” Hoe is dit project eigenlijk tot stand gekomen? “Mali is een van de armste landen ter wereld. Door de burgeroorlog kwamen er geen toeristen meer en verloren de inwoners, vooral textielambachtslieden, hun inkomsten. Het Ethical Fashion Initiative (EFI) – een programma onder meer gesteund door de EU en de VN – probeert om deze vakmensen met wereldwijde lifestylemerken te verbinden zodat ze toegang en kansen krijgen op de internationale markt. Het EFI benaderde ‘craft ambassadrice’ Lidewij Edelkoort en zij betrok kunstenares Birgitta de Vos – verantwoordelijk voor de art direction van dit project – erbij. Het uiteindelijke doel is dat de ondernemers zelfstandig kunnen bestaan. Daarom heeft Birgitta Atelier Sukha benaderd met de vraag: hoe kunnen we de ambachtsmensen en dit prachtige product zó presenteren dat het consumenten wereldwijd aanspreekt? Dat moet je zien als een gelijkwaardig uitwisselingsproces. Zij leren ons veel over hun ambachtelijke technieken en wij delen onze kennis: hoe verpak je bijvoorbeeld zo’n wanddoek, dat het ook verkoopbaar aankomt.” De kussens en textile totems worden verkocht onder het label AAAA, waar staat dit voor? “Atelier Autodidacts Anti-Algorithms is eigenlijk een heel simpel logo. Het slaat op de eerste letter van het alfabet, in zekere zijn de ambachtslieden ook beginners, en de patronen die ze maken, kunnen zich herhalen maar niet één wanddoek of kussen is hetzelfde. Dat is het mooie van zo’n ambachtelijk product: als je begint met maken, weet je nooit precíes wat er uitkomt.”
Ook textielkunst uit Mali – een Bogolan – in huis?
Handgemaakte wanddoeken en kussens van Malinees katoen, geverfd met modder: textile totems vanaf € 79, kussen € 199 via aaaacoop.com en sukha.nl CREDITS: TEKST EVELYN VAN DRIEL | FOTO’S MIRJAM BLEEKER | BRIGITTA DE VOS | FRANK VISSER
Meer lezen
- Meer prachtige beelden van deze textielkunst uit Mali zie je in de Seasons Wonen, je bestelt ‘m hier eenvoudig via de webshop
- Lees hier alles over duurzaam verven
